OROL DENGIZI INQIROZI OQIBATIDA YER DEGRADATSIYASI VA YASHIL IQTISODIYOTGA O‘TISH IMKONIYATLARI: QORAQALPOG‘ISTON MISOLIDA (NDVI VA NDMI TAHLILI ASOSIDA)

OROL DENGIZI INQIROZI OQIBATIDA YER DEGRADATSIYASI VA YASHIL IQTISODIYOTGA O‘TISH IMKONIYATLARI: QORAQALPOG‘ISTON MISOLIDA (NDVI VA NDMI TAHLILI ASOSIDA)

Authors

  • Shahzoda Nurmatova
  • Bakhitjan Oralbaev
  • Iroda Ruziyeva
  • Nigora Turopova

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.17870613

Keywords:

Qoraqalpog‘iston, Orolbo‘yi, cho‘llanish, masofaviy zondlash, NDVI, NDMI, yashil iqtisodiyot, yer degradatsiyasi.

Abstract

Orol dengizining qurishi natijasida uning qurigan tubidan ko‘tarilayotgan chang va tuzlar qishloq xo‘jaligi
maydonlariga hamda aholi punktlariga tarqalib, yerlarning degradatsiyaga uchrashi, hosildorlikning pasayishi va aholining
sog‘lig‘iga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Shu sababli cho‘llanish jarayonini masofaviy zondlash asosida monitoring qilish va
bashoratlash Orolbo‘yi kabi keng hududlar uchun muhim ahamiyatga ega. Ushbu tadqiqotda 1990–2024-yillar orasida
yoz mavsumida olingan Landsat 5, 8 va 9 sun’iy yo‘ldosh tasvirlari asosida yer qoplamidagi o‘zgarishlar tahlil qilindi.
Landshaftdan foydalanish va yer qoplami (LULC), Normallashtirilgan Vegetatsiya Indeksi (NDVI) va Namlik Indeksi
(NDMI) hisoblandi va solishtirildi. Hududning kengligi sababli to‘liq qamrovga erishish uchun bir nechta sun’iy yo‘ldosh
tasvirlari mozaikalashtirildi. NDVI natijalari 2024-yilga kelib zich vegetatsiya zonalari 1990-yilga nisbatan kengayganini
ko‘rsatdi. Bu esa ayrim vodiylarda qurigan suv sathlarining asta-sekin o‘simlik bilan qoplanayotganini anglatadi. NDMI
natijalari yuzaki namlikda keskin farqlarni aniqladi: yirik ko‘llar atrofi kuchli darajada qurigan bo‘lsa, hududning janubiy
qismidagi sug‘orma yerlar nisbatan barqaror namlik darajasini saqlab qolgan. Vegetatsiya qoplami va suv resurslarining
uzoq muddatli o‘zgarishini tushunish cho‘llanish xavfi ostidagi Qoraqalpog‘iston kabi hududlarda atrof-muhitni boshqarish
uchun juda muhimdir. Tadqiqotda aniqlangan suv tanqisligi va vegetatsiya dinamikasidagi o‘zgarishlar yashil iqtisodiyot
tamoyillariga asoslangan suv va yer resurslaridan barqaror foydalanish zarurligini ko‘rsatadi. Vegetatsiya va namlik
indekslarini doimiy monitoring qilish iqlim o‘zgarishi hamda antropogen ta’sirlarning ekologik tizimlarga ta’sirini baholashga
yordam beradi va hududning barqaror rivojlanishiga xizmat qiladi.

Author Biographies

Shahzoda Nurmatova

Termiz davlat universiteti
Menejment yo‘nalishi 2-guruh talabasi

Bakhitjan Oralbaev

Ilmiy rahbar:
“TIQXMMI” Milliy Tadqiqot
Universiteti stajyor o‘qituvchisi

Iroda Ruziyeva

Atrof–muhit va tabiatni muhofaza qilish
texnologiyalari ITI laboratoriya mudiri

Nigora Turopova

Termiz davlat universiteti o‘qituvchisi

References

1. Micklin, P. (2007). The Aral Sea Disaster. Annual Review of Earth and Planetary Sciences, 35, 47–72.

2. Dubovyk, O., Menz, G., Conrad, C., Thonfeld, F., & Khamzina, A. (2013). Object-based identification of vegetation

cover decline in irrigated agro-ecosystems in Uzbekistan. Quaternary International, 311, 163–174.

3. Löw, F., et al. (2018). Mapping Cropland Abandonment in the Aral Sea Basin with MODIS Time Series.

4. Gao, B. C. (1996). NDWI—A normalized difference water index for remote sensing of vegetation liquid water from

space. Remote Sensing of Environment, 58(3), 257–266. https://doi.org/10.1016/S0034-4257(96)00067-3

5. World Bank & ICARDA (2022). “The Value of Landscape Restoration in Uzbekistan to Reduce Sand and Dust Storms

from the Aral Seabed.” Washington, DC: World Bank. (Report & data portal).

6. Rhoades, J. D., Chanduvi, F., & Lesch, S. M. (1999). Soil salinity assessment: Methods and interpretation of electrical

conductivity measurements. FAO Irrigation and Drainage Paper No. 57.

7. Yousefi, S., Tazeh, M., & Mohammadi, M. (2018). Assessment of land degradation using NDVI and climate variables

in arid and semi-arid regions. Journal of Arid Environments, 152, 12–22. https://doi.org/10.1016/j.jaridenv.2018.01.003

8. USGS (2024). Landsat 5, 7, 8 Surface Reflectance Data Products. United States Geological Survey. https://landsat.

usgs.gov

9. Chander, G., Markham, B. L., & Helder, D. L. (2009). Summary of current radiometric calibration coefficients for

Landsat MSS, TM, ETM+, and EO-1 ALI sensors. Remote Sensing of Environment, 113(5), 893–903.

10. Tucker, C. J. (1979). Red and photographic infrared linear combinations for monitoring vegetation. Remote Sensing of

Environment, 8(2), 127–150. https://doi.org/10.1016/0034-4257(79)90013-0

11. UNEP (2022). The Aral Sea Crisis: Environmental and socio-economic impacts. United Nations Environment

Programme.

12. FAO (2021). The state of land and water resources for food and agriculture in Central Asia. Food and Agriculture

Organization of the United Nations

Downloads

Published

2025-11-01

How to Cite

Nurmatova , S., Oralbaev , B., Ruziyeva , I., & Turopova , N. (2025). OROL DENGIZI INQIROZI OQIBATIDA YER DEGRADATSIYASI VA YASHIL IQTISODIYOTGA O‘TISH IMKONIYATLARI: QORAQALPOG‘ISTON MISOLIDA (NDVI VA NDMI TAHLILI ASOSIDA). GREEN ECONOMY AND DEVELOPMENT, 3(8). https://doi.org/10.5281/zenodo.17870613
Loading...